Wspólny mianownik

Książka nominowana do Literackiej Nagrody Gdynia 2021 w kategorii eseistyka.

W uzasadnieniu czytamy: Nominacja dla Jakuba Skurtysa za jedną z głośniejszych książek krytyczno-literackich ostatnich lat „Wspólny mianownik. Szkice o poezji i krytyce po 2010 roku”

-------

“Wspólny mianownik. Szkice o poezji i krytyce po 2010 roku”, czyli debiutancka książka Jakuba Skurtysa, jednego z najważniejszych młodych krytyków poezji. Wrocławski autor i wykładowca uniwersytecki przejął po Karolu Maliszewskim pałeczkę “maszyny do czytania”.

“Wspólny mianownik” to próba opowiedzenia przygód nowej poezji polskiej w ostatniej dekadzie – a ściśle mówiąc poezji roczników 90., 80. oraz późnych 70., do tego poezji wyraźnie wyczulonej na sprawy społeczne, jawnie opowiadającej się po stronie polityczności, zainteresowanej wspólnotowym wymiarem własnego działania.

Wrocławski krytyk zebrał tu teksty, które ukazały się wcześniej jako osobne szkice bądź recenzje towarzyszące premierowom kolejnych omawianych książek. Dlatego zamiast gruntownych uogólnień książka oddaje głos poszczególnym autorom, ich poetykom i strategiom. Bohaterami zbioru są więc Tomasz Bąk, Kamila Janiak, Kira Pietrek, Tomasz Pułka, Kamil Brewiński, Ilon Witkowska, Dawid Mateusz, Julia Fiedorczuk oraz wielu innych, wśród których najważniejsze miejsca zajmują Konrad Góra czy Szczepan Kopyt.

Zaangażowane wiersze spotykają tu zaangażowanego krytyka, i w spotkaniu tym nigdy nie dochodzi do upraszającej redukcji ich potencjałów – językowego, formalnego, krytycznego – do prostych utylitarnych kategorii. Oczywiście werble nie grają tu marsza, a język, zarówno poetów, jak i piszącego o nich krytyka, jest wyczulony raczej na celne subwersje niż na zjawiskowe eksplozje. Autor pisze we wstępie:

“W wymiarze politycznym interesuje mnie wspolnótowy, uwidaczniający się dzięki poezji formalny aspekt naszych działań w wyższych systemach semiotycznych: od rynków i struktur języka w dobie kognitywnego kapitalizmu, po ciągle odnawiane formy zabaw dziecięcych i gier językowych, jako sfery wolnej ekspresji. Wszystkie one podlegają jednak ekonomiczno-lingwistycznym analogiom.

Moja wizja krytyki zaangażowanej stoi w wyraźnej opozycji wobec polityki tożsamości. Opiera się raczej na wierze w analogię, a tym samym na wierze w działanie języka poza podmiotowym zwornikiem. Wspołczesna poezja nie musi odzwierciedlać rzeczywistości i nie musi być głosem konkretnego człowieka. Nie oczekuję od niej ani mimetycznych, ani hermeneutycznych deklaracji”.

“Wspólny mianownik” to pierwsza książka Skurtysa, a zarazem trzecia, po “Wysokiej łączliwości” Pawła Kaczmarskiego i “ I jest moc odległego życia w tej elegii” Marty Koronkiewicz, pozycja w katalogu Fundacji Karpowicz poświęcona krytyce najnowszej poezji polskiej.

Jakub Skurtys – ur. 1989, mieszka we Wrocławiu, doktorant na Wydziale Filologicznym UWr, krytyk; pisze głównie o poezji; interesuje się historią awangardy, studiami nad codziennością oraz związkami literatury i ekonomii. Współtworzył wrocławską “Przerzutnię”.

FRAGMENT:

Wszystkie zamieszczone w tym tomie teksty ukazały się wcześniej jako osobne szkice bądź recenzje. Na potrzeby książki zostały przejrzane i czasem gruntownie przeredagowane. We „Wspólnym mianowniku” zebrałem te artykuły, które wydają mi się dziś ważne, gdy patrzę na współczesną poezję, na miejsce, jakie w niej zajmują opisywani przeze mnie autorzy lub na to, jakie mogą dopiero zająć. Ale znalazły się tu też teksty, do których lubię wracać, czy to ze względu na zaproponowaną w nich metodę czytania, czy też z powodu przygód, jakie miałem z twórczością danego poety oraz tego, jaką rolę pełnią te szkice w mojej własnej krytycznoliterackiej biografii. Wiele z nich jest oczywiście świadectwem czasu i wrażliwości, która była mi bliższa na początku mijającej dekady niż obecnie. Spory wokół kategorii „zaangażowania” i związanych z nią etykiet wydają się już pieśnią przeszłości, a poezja współczesna, zwłaszcza ta prezentowana przez roczniki dziewięćdziesiąte, nie ma na ogół problemu z organicznym rozumieniem polityczności wiersza jako jego immanentnej cechy, a nie tylko możliwego naddatku informacyjnego.
Przesunięcie to dokonywało się jednak powoli i z pewnością stało się częścią wymian pokoleniowych hierarchii i autorytetów. Sądzę, że w zaprezentowanym tu wyborze, teksty te składają się właśnie w opowieść o najnowszej poezji, oddającej – choć na pewno niewystarczająco, z wieloma brakami – charakter przewartościowań w ostatnim dziesięcioleciu. Mam nadzieję, że taką też funkcję spełni ta książka dla czytelników.

—–

„Wspólny mianownik” jako tytuł ma dwojakie znaczenie i otwiera dwie, równoległe ścieżki czytania: tego, co wspólne oraz tego, co gramatycznie związane z mianownikiem, a więc podmiotem zdania. W pierwszym znaczeniu książka występuje przeciwko dominującym w krytyce po roku 1989 tendencjom do afirmowania różnic, przygodności, intymnych i sprywatyzowanych lektur, które zaowocowały rozproszeniem i wycofaniem się krytyki poetyckiej z życia społecznego. W drugim sensie tytułowy mianownik podejmuje spór z kwestiami filozoficznymi, związanymi z ontologią i nowoczesnym osadzeniem podmiotowości.

--------------

Książka ukazała się w ramach programu Wrocławski Program Wydawniczy.